Verkiezingsprogramma D66: een poging voor het beste rapportcijfer

Dit verhaal is het 4e deel van een serie: de ideale voorbereiding op verkiezingen. Eerder verschenen al VVD, PVV en CDA.

Laat ik gelijk maar even een paar zaken uitspreken. Met 211 pagina’s is dit verkiezingsprogramma van D66 enorm. Het is prima begrijpelijke taal, niet te veel marketing poespas of poeslieve tekstjes. De vormgeving en indeling is goed verzorgd. Waar de VVD zoveel mogelijk kort en bondig op elk A4-je perst, pakt D66 dat rustiger aan. So far so good. Toch is 211 echt wel veel. De standpunten zijn vaak erg genuanceerd of in samenspraak met de andere standpunten op een onderwerp. Dat is voor mij, als politiek geïnteresseerde, wel prettig lezen. Zo wordt heel duidelijk wat D66 allemaal precies wil bereiken. En daar wordt het toch wel ingewikkeld en reist de vraag of dit wel een goed programma is. Want alles staat er in. Er is weinig ruimte voor verbeelding en dus kun je straks na een coalitievorming een dikke rode stift pakken, want het overgrote deel gaat misschien ‘ongeveer’ in een regeerakkoord komen, maar nooit precies zoals het hier staat.

In hun ijver om het meest volledige, mooie, gedetailleerde en ‘beste’ verkiezingsprogramma te schrijven zijn ze een beetje dronken geworden van hun eigen ambitie en streberigheid lijkt het.

Deze inhoudelijke lijn staat haaks tegenover de identiteits-campagne van lijsttrekker Kaag. Die het resultaat lijkt van een brainstorm door intellectuelen aanschoten van de ‘gedrevenheid’. Omdat ik daar enorm veel van vind (deze schizofrene verkiezingsstrategie gaat namelijk D66 precies niets opleveren) heb ik daarover mijn opinie in een aparte blog neergekalkt. Zo kunnen we hier in ieder geval de inhoud van dit programma goed onder de loep kunnen nemen. 

In dit verkiezingsprogramma laat D66 zien dat ze echt wat anders willen bereiken dan de afgelopen jaren. Ze sluiten zich dus aan bij VVD en CDA; alledrie deze partijen zitten in de huidige regering maar zien de verkiezingen als kans om te veranderen. Een nieuwe koers. D66 neemt dat verhaal heel serieus en keert terug naar een aantal van hun hoofdthema’s. Ik neem je mee.

In dit verhaal komt aan bod:

• De kern van dit verkiezingsprogramma van D66
  • Onderwijs
  • Wetenschap
  • Kunst & Cultuur
  • Werk & inkomen
  • Democratische vernieuwing
  • Zorg & Ethiek
  • De EU & het buitenland
• Wat betekent dit programma voor de verkiezingen?
• Wat betekent dit programma na de verkiezingen?
• Conclusie: stem waard?

Onderwijs

D66 opent groot met hun traditiegetrouwe paradepaardje: het onderwijs. 26 bladzijden wordt er vol ingezet op meer, beter, langer, goedkoper en ander onderwijs. Een greep uit de belangrijkste standpunten.

Het salaris van basisschooldocenten gaat omhoog door het gelijk te stellen aan dat van middelbare school docenten. Leraren op scholen met een achterstand verdienen meer (#highfiveCDA). Voor leerlingen met een achterstand komt meer budget en kinderopvang wordt 4 dagen per week gratis. Kinderopvang is net zo goed een inkomen/economisch standpunt.

Nieuwe vakken en lesinhoud komt aan bod: dan moet je denken aan burgerschap, mensenrechten, non-discriminatie les, digitale vaardigheden, kunstmatige intelligentie en kritische denken over privacy en ethiek.

De partij is voor een nieuwe indeling van vakken en diploma’s, daarmee het huidige onderwijs op ‘niveau’ vervangen voor onderwijs met een ‘richting’: praktijkgericht, vakgericht, beroepsgericht en academisch gericht worden de richtingen. Elk vak kun je op een eigen niveau volgen. Het diploma bevat het geheel van deze vakken en is dus niet niveaugebonden zoals het nu is. Deze insteek klinkt mij persoonlijk als heel gezond in de oren.

D66 wil dat het MBO een flinke upgrade krijgt. Zowel in budget, maar zeker ook in status. De MBO-leerling/scholier wordt juridisch gelijkgesteld aan de huidige student op HBO en WO-niveau. Daardoor krijgen ze ook recht op huisvesting, kortingen en toegang tot sport-, cultuur en stagevergoedingen.

Ook D66 wil het huidige leenstelsel inruilen voor een basisbeurs en wil dat niet alleen de eerste, maar ook de tweede volledige studie daarbinnen voor een laag tarief kan worden afgerond.

Over vrijheid van onderwijs zegt de partij het volgende: het gaat om het recht van burgers om een school te stichten. Dat is de kern, niet de godsdienstige grondslag, aldus D66. Ze willen dat scholen geen leerlingen mogen weigeren op basis van religie. Het wordt niet helemaal duidelijk of dit betekent dat islamitische probleemscholen hiermee worden aangepakt, want ze vragen alleen om openbaarheid van financiering.

Wetenschap

D66 wil drie procent van onze bruto binnenlands inkomen besteden aan onderzoek en innovatie. Dat is meer dan er nu wordt uitgegeven. De medische-, geestes- en sociale wetenschappen zijn afgelopen jaren gekort, dit draaien ze terug. Juist de coronacrisis heeft aangetoond dat Nederland altijd moet blijven investeren in deze wetenschappen. Er komt niet alleen meer geld, het moet ook makkelijker worden om onderzoeken te starten en fondsen te krijgen. De partij wil ook dat promovendi niet meer als student, maar als werknemer verbonden zijn aan de universiteit. Daardoor worden zij in de toekomst veel beter beschermd.

Kunst & Cultuur

D66 is de eerste partij die ik behandel en die links van het midden is. En dat merk je bijvoorbeeld op een onderwerp zoals dit. CDA en VVD geven kort aan dat het belangrijk is dat er aandacht is voor cultuur. Ze noemen dat het gestimuleerd moet worden als burgers investeren in kunst en cultuur. Bijvoorbeeld door belastingkortingen of giften, maar daar blijft het vaak wel bij. Niet bij D66. De subsidies voor kunst en cultuur moeten worden verruimt. Cultuur moet een vast onderdeel worden van het onderwijs vindt D66. Elke gemeente wordt verplicht om in een bibliotheek te voorzien en er moet een slavernijmuseum komen.

Werk & inkomen

De gratis kinderopvang had ik hierboven al genoemd, maar het is een van de effectiefste manieren om gezinnen in hun inkomen te ondersteunen. D66 is voor, net als VVD en CDA, schrijf deze dus maar op als zekerheidje. Enige discussiepunt zal worden of er een eigen bijdrage komt voor de hogere inkomens of vermogens. 

Het minimumloon moet van de partij met minimaal 10%, maar waar mogelijk met 20% omhoog. Daarmee tillen ze een grote groep mensen uit de ‘armoede’ en boven de toeslagen grens uit. En dat is een mooi bruggetje, want die toeslagen daar wil D66 helemaal van af. Ik introduceer nu mogelijk een begrip wat nog erg blikkerig klinkt en smaakt: verzilverbare heffingskorting. Ja, laat dat maar even door je hoofd spelen: verzilverbare heffingskorting.

De term zelf zegt precies te weinig om echt te weten wat het is. Dus hier volgt de uitleg: elk belastingjaar begint iedereen met een negatieve inkomensbelasting. Heb je geen of weinig inkomsten dan kan het zijn dat je inkomstenbelasting negatief blijft. Dit verschil kun je verzilveren in je belastingaangifte. Door dit in te voeren maakt de partij alle losse toeslagen overbodig, want die zitten in dit negatieve start-totaal.

Voor wie fan is van Rutger Bregman of van zijn stokpaardje ‘het basisinkomen’: dat komt hiermee een stuk dichterbij. D66 wil namelijk dat, zodra het mogelijk is, deze verzilverbare heffingskorting wordt opgehoogd. Zo wordt voor iedereen een steeds grotere inkomenszekerheid geboden en ontstaat er in feite een basisinkomen-light.

D66 wil de inkomstenbelasting verlagen, maar de vermogensbelasting verhogen. Wat betekent, dat erf- en schenkbelasting progressief gaat worden. Waardoor grotere erfenissen zwaarder worden belast. Hiermee willen ze voorkomen dat de grootste giften onevenredig terechtkomen bij mensen die al welvarend zijn. Ook gaat de belasting op de waarde van de eigen woning omhoog.

De zakelijke belastingen wil de partij ook gelijk trekken, waardoor grote bedrijven meer belasting moeten gaan betalen. De huidige lucratieve belasting afspraken worden afgebouwd.

Wonen in een duurzaam Nederland

Ik volg het programma van D66 even door een aantal grote onderwerpen samen te brengen onder deze noemer. De partij introduceert dit onderwerp met een duidelijke zin: “We leven in een van de dichtstbevolkte gebieden ter wereld. Dat betekent dat we keuzes moeten maken. D66 wil meer ruimte voor huizen, mobiliteit en natuur, waardoor er minder overblijft voor landbouw.” Hier krijgen ze van mij een klein complimentje, ze hadden die 211 pagina’s ook kunnen vullen met wollige of dubbelzinnige teksten. Dat doen ze niet, het is heel duidelijk waar ze staan (#stickervoorD66).

D66 wil 1 miljoen nieuwe huizen bouwen voor 2035. De partij is bereid om, waar nodig, de uitstoot van landbouw, industrie of verkeer terug te dringen om daardoor woningbouw mogelijk te maken. Aan die nieuwe wijken stellen ze wel eisen: ze moeten emissieloos gebouwd worden en altijd binnen 10 minuten met fiets of bus liggen van een treinstation.

Om extra bouwen mogelijk te maken wil D66 verplichte herkaveling niet alleen landelijk maar ook binnen de bebouwde kom mogelijk maken. In krimpgebieden komt een sloopsubsidie om bedrijven van de rand van het dorp naar het centrum te verplaatsen en daarmee sterke, levendige kernen te behouden.

Vanaf 2023 mag de overheid van deze partij alleen nog circulaire aanbestedingen uitschrijven, tenzij echt niet anders kan. Er komt een ambitieuze CO2-agenda, zowel landelijk als in de EU. met zwaardere, progressieve tarieven en hogere boetes. Ook komt er een duurzaamheids heffing op vlees. De kosten voor milieu, natuur en luchtkwaliteit zitten zo in de prijs voor de consument. D66 wil dat er bewust wordt gekozen voor openbaar vervoer als focus van het mobiliteitsfonds. Daardoor komt er voorrang voor voetgangers, fietsers en openbaar vervoer. Waar nu de auto nog vaak prioriteit krijgt. Vanwege de groei van het aantal elektrische auto’s wil de partij een kilometerheffing (net als CDA en VVD), waardoor iedere weggebruiker wordt belast. 

Waar het gaat om natuur is partij ambitieus en wil tot 2040 de hoeveelheid natuurgebied in Nederland met een derde laten groeien. Dit in combinatie met verdere verduurzaming van de landbouw. Waarbij ze inzetten op het terugdringen van kunstmest, antibiotica en gifgebruik. 

Er wordt ingezet op groene energie, voornamelijk door windparken op zee. Ook wil D66 prioriteit voor het verzwaren van het stroomnet zodat het de groeiende belasting aankan. De partij laat de deur voor kernenergie op een kier staan. Ze zijn voor, mits het duurzaam, betrouwbaar en betaalbaar kan, en ze willen geen subsidie of garantie geven voor gebruik van kernenergie.

Democratische vernieuwing

Voor wie deze partij wat langer volgt is het programma een feest der herkenning. Ook op dit onderwerp halen ze een aantal ‘golden oldies’ van stal. Zoals een bindend corrigerend referendum, het afbouwen van de rol van de koning en het koningshuis, de stemgerechtigde leeftijd naar 16 jaar en de gekozen premier en burgemeesters.

Ook wil D66 dat je bij verkiezingen voortaan of op een partij of op een persoon kunt stemmen. Daarmee wordt het makkelijker voor politici om met voorkeurstemmen te worden gekozen. De partij is ook voorstander van een recht op amendement. Waardoor burgers wijzigingen of correcties op wetsvoorstellen kunnen indienen.

Verder geeft D66 veel aandacht aan de samenwerking met het caribisch deel van het rijk. Die versterkt en verbeterd moet worden.

Zorg & ethiek

D66 is op dit vlak heel liberaal. Iedereen mag zelf volledig bepalen. Dit betekent dat anticonceptie gratis aan de toonbank van de apotheek te krijgen is. De apotheker declareert bij de overheid. De abortuspil mag voortaan rechtstreeks bij de huisarts gegeven worden en abortus wordt in het geheel uit het strafrecht verwijderd. Een klein ethisch zijsprongetje: D66 wil ook een derde en vierde ouder wettelijk gezag over een kind kunnen geven. Waarmee meeroudergezinnen worden gefaciliteerd. De partij wil het verbod op het kweken van embryo’s opheffen. Dit geeft nieuwe vormen van onderzoek de ruimte en geeft mensen met een kankerbehandeling of erfelijke aandoening alsnog de kans om kinderen te kunnen krijgen. Ook onderzoek naar embryoselectie en in de toekomst mogelijk embryomodificatie om ernstige genetische aandoeningen te voorkomen wil D66 toestaan.

Terug naar de zorg: de lonen moeten omhoog volgens D66 en zorgverleners moeten beter vertegenwoordigd worden in hun bestuur. De administratie moet worden teruggebracht.

De zorgvergoedingen worden niet meer op aantal behandelingen, maar op resultaat voor de patiënt ingericht. D66 wil dat regioziekenhuizen zich verder toeleggen op basiszorg en dat andere medische centra zich specialiseren. Medisch personeel komt in loondienst van het ziekenhuis, waardoor de perverse prikkel van betaling per behandeling verdwijnt. De eigen bijdrage in de zorg wordt aangepast naar maximaal 100 euro per behandeling bij de eerst 4 behandelingen per jaar. Hierdoor wil de partij zorgmijders tegemoet komen. 

D66 heeft geleerd van de coronacrisis en wil ook alle belangrijke medicijnen in de EU laten maken, daarmee de afhankelijkheid van China en India beperkend. Ook is voor hen duidelijk dat er te veel focus is op verzorgingstehuizen. Er moeten meer seniorenwoningen komen en worden geïnvesteerd in woonzorgcombinaties. Niet vaccineren vindt D66 levensgevaarlijk. De partij wil het mogelijk maken dat elke kinderopvang een niet gevaccineerd kind mag weigeren. Zodra de vaccinatiegraad onder de 90% komt wil de partij een vaccinatieverplichting voor alle kinderen die opvang krijgen.

De EU & het buitenland

De Europese Unie moet democratischer volgens D66. Wat betekent dat het Europees Parlement grotere verantwoordelijkheid krijgt en meer controle kan uitoefenen op de Europese Commissie. De verkiezingen voor EU-parlementariërs wil de partij Europees houden en niet meer per land zoals dat nu gebeurd. D66 is groot voorstander van een EU die niet alleen economisch, maar ook politiek een grote rol speelt in de wereld. De partij steunt een EU-buitenlandbeleid en wil het vetorecht van lidstaten op dit onderdeel afschaffen. Om binnen de EU ook de samenwerking en afhankelijkheid te verbeteren wil de partij beleid en belastingen verder gelijktrekken. Zodat de verschillen tussen burgers, op basis van waar je woont of werkt, binnen de EU kleiner worden.

Een sterkere EU betekent volgens D66 dat er een Europese krijgsmacht moet worden opgericht die bestaat uit mankracht en materieel vanuit alle lidstaten. Aangestuurd vanuit een centraal EU-militair hoofdkwartier. Dus deze krijgsmacht zou dan bestaan naast de bestaande nationale defensies. De defensie-uitgaven wil de partij ophogen tot 1,43% van het BBP, daarmee stijgen deze uitgaven naar het Europese gemiddelde. Dit is niet de beoogde 2% die volgens de NAVO noodzakelijk is. De Nederlandse defensie zou vooral in moeten zetten op het specialiseren op cyber.

D66 wil dat migratie striker binnen de EU wordt opgepakt. Vooraf moet worden ingeschat hoe groot de behoefte is aan arbeidsmigratie en op basis daarvan wordt een beperking ingesteld. De focus is opvang in de eigen regio voor migranten, waarbij mensensmokkel hard wordt aangepakt en migranten die de EU bereiken eerlijk worden verdeeld over de EU-lidstaten. 

Welke onderwerpen komen nog meer aan bod?

Heel veel. Te veel om hier nog aan bod te laten komen. Zo wil de partij enorm investeren in sport en topsport, komt er op meerdere onderdelen een duidelijke ‘inclusiviteit en diversiteit agenda’ naar voren en willen ze softdrugs verder legaliseren. Om maar een paar zaken te noemen. Ik heb geprobeerd de kern te pakken, maar wil je meer weten raad ik je toch aan zelf even te snuffelen in het verkiezingsprogramma.

Wat betekent dit programma voor de verkiezingen?

D66 blijft doen wat het eigenlijk al jaren doet. De hoofdthema’s zijn niet nieuw, sterker nog een groot gedeelte van dit programma is vrijwel gelijk aan dat van de voorgaande verkiezingen. Partijen als VVD en CDA komen qua sociaal-economisch beleid nu dichter naar D66 toe. Voor wie D66 goed kent is dit meer van hetzelfde, met wat kleine nieuwtjes. De optelsom van veel van die nieuwtjes is dat D66 zich weer net wat meer richt op de jongere en hoogopgeleide kiezer, maar echt een duidelijke keuze maken ze niet.

Het is ook wel duidelijk dat ze met dit boekwerk hebben geprobeerd echt elke doelgroep in Nederland mee te nemen en aan te spreken. Ik betwijfel of ze dat ook gaat lukken. Want wie gaat er 211 pagina’s lezen? Vrijwel niemand. En in de campagne gaat D66 juist niet voor alle nuances die in dit programma staan, maar voor een persoon: Sigrid Kaag. Zij wil de eerste vrouwelijke premier van Nederland worden, maar daar zal D66 toch zeker 30+ zetels voor moeten halen en dat lijkt voorlopig niet realistisch. Sterker nog: de focus op haar persoon zou nog wel eens dit hele programma teniet kunnen doen.

Waarom zou je je plannen volledig uitwerken, tot in de puntjes, om vervolgens aandacht te vragen voor een persoon die juist ongenuanceerd en ‘stevig’ moet overkomen om die aandacht ook vast te houden? Ik snap het niet, maar daarom blog ik er ook over:)

Wat betekent dit programma na de verkiezingen?

Het geheel van de beweging in de Nederlandse politiek, zeker de economische standpunten, lijkt in de buurt te komen van de ‘natuurlijke’ positie van D66. Het is zeker te verwachten dat D66 een vaste, constructieve gesprekspartner wordt tijdens coalitiegesprekken. Dus de kans is aannemelijk dat ze weer deelgenoot worden van de regering. Toch zitten daar wel haken en ogen aan.

Aangezien ze niet de grootste gaan worden, of de VVD moet imploderen door een schandaal waar Rutte zelf direct bij betrokken is, zal D66 veel water bij de wijn moeten doen. Ze hebben vier jaar terug ook veel concessies gedaan om te kunnen regeren en dat is de partij absoluut niet in dank afgenomen door haar kiezers.

Als de komende maanden de kritiek op de regering op steeds meer vlakken aanzwelt is dit slecht voor de kansen van D66, zij zitten in de regering en ook de meest prominente campagnevoerders zijn momenteel minister of staatssecretaris. Dus ook al zegt dit verkiezingsprogramma dat D66 het anders wil hebben, de mensen die dit uit moeten gaan voeren hebben de afgelopen vier jaar in grote mate meegewerkt aan het huidige beleid.

Als voor de verkiezingen de sociaal-economische blauwdruk voor de komende jaren al zo goed als af is kan er voor D66 nog wel wat te halen zijn in onderhandelingen op de andere vlakken. Een samenwerking met PvdA en Groenlinks betekent dat de onderwijsvernieuwingen binnen handbereik zijn. Een samenwerking met CDA dat de EU wordt gedemocratiseerd. 

De kans is heel aanwezig dat straks de VVD als winnaar uit de bus komt, met de PVV als enorme 2e partij van Nederland. Politiek gezien betekent dit dat D66 een groot deel van dit programma niet uit mag gaan voeren als ze willen regeren. Of ze moeten zelf als winnaar aan de linkerzijde opkomen.

Stem waard?

Ja. Dit verkiezingsprogramma zeker. Alleen stem je straks op D66 of op Sigrid Kaag? En wat als Sigrid wel een beetje wint, maar geen premier wordt? Blijft ze dan? Heeft ze dan allerlei zaken uit dit programma weersproken om een grotere groep mensen aan te spreken? 

Heel veel duidelijk krijg je op dit moment in ieder geval niet van D66. Dus begin volgend jaar zal blijken of dit verkiezingsprogramma ook Sigrid haar programma is. Is dat het geval? Dan kun je met een gerust hart op D66 stemmen als de standpunten je aanspreken? Wil je ten koste van alles een vrouw in het torentje? Dan mag je het dit jaar proberen door op Sigrid te stemmen.