Onder druk wordt alles vloeibaar: onze relatie met eigendom gaat veranderen
Edit: Een week na het publiceren van onderstaande blog hebben de inwoners van Berlijn in een referendum voor onteigening van 240.000 woningen van grote vastgoedbedrijven gestemd.
Geheel in het licht van Waan van de Eeuw ben ik eens na gaan denken over een aantal lange termijn ‘onderstromen’ in onze huidige maatschappij. Wat gebeurd er nu wat je van dag tot dag niet ziet bewegen, maar over 15 jaar al echt anders kan zijn en op ons sterfbed totaal veranderd is?
Klimaatverandering komt direct bij me op. De kans is aanwezig dat wij onze kleinkinderen moeten vertellen over ‘onze jeugd’ omdat er zaken definitief zijn veranderd in biodiversiteit, leefbaarheid, mogelijkheden, beroepen, producten, processen en gewoonten. Gelukkig staat dit thema hoog op de prioriteitenlijstjes, dus ik laat het voorlopig even schieten.
Verstopt in één van de vele nieuwsberichten en podcasts die ik consumeer zat voor mij een trigger. De waan van de dag brengt ons o.a. de belabberde formatie, de versoepelingen van de corona maatregelen en de uitstekende prestaties van onze voetballers in club- en landstenue. Oké en waar zit die trigger dan? Hoor ik je denken. Nou die is politiek en maatschappelijk van aard; het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft een doorrekening gemaakt voor het onteigenen van boeren als laatste redmiddel in het oplossen van de stikstofproblematiek. Direct besefte ik dat we ‘onteigening’ de komende jaren nog veel vaker gaan horen.
Onteigening wordt in onze huidige individualistische, transactionele en op welvaart gerichte maatschappij als draconisch gezien. Van persoonlijk bezit blijf je af. Het idee dat iets wat van jou is onder dwang kan worden afgenomen geeft een enorm ongemakkelijk gevoel. Voor mij, een dertiger opgegroeid in het liberale, kapitalistische en democratische Nederland, is het volstrekt duidelijk.
- Alles wat nu van mij is, zal altijd van mij blijven tenzij ik er vrijwillig afstand van doe.
- Net zo logisch; alles kan van mij worden. Zolang ik ergens de juiste prijs voor betaal kan ik het krijgen.
- Niemand vertelt mij wat ik met mijn bezit moet doen.
Ik raak er steeds meer van overtuigd dat die mindset gaat veranderen en ik zal jullie vertellen waarom; als we vooruit kijken dan zien we nog flink wat crisis op ons afkomen.
Klimaatverandering noemde ik al, net als de stikstof crisis, maar ook het grote tekort aan woningen in Nederland wordt terecht als crisis bestempeld. Als we helemaal uitzoomen dan weten we dat onze wereldbevolking gaat groeien naar 9 miljard mensen, wat betekent dat veel schaarse materiële zaken nog schaarser zullen worden. Onze aardbol groeit helaas niet mee. Het is misschien een tikkeltje deterministisch, maar de wereld zoals we die nu kennen en de manier waarop wij haar ingericht hebben komt bij elke crisis verder onder druk te staan. Om er samen beter uit te komen zullen we ons aan gaan passen. Hoe we omgaan met eigendom zal een van deze aanpassingen worden.
Eigenaar van grond of huis
Voor iedereen die nu grond- en huizenbezitter is lijkt er geen plafond te zitten op de waardevermeerdering. De schaarste doet haar werk. De prijzen blijven maar stijgen. Als deze situatie te lang doorgaat, dan betekent dat voor een aantal mensen dat het bezitten van een huis onmogelijk wordt. Dat botst met de waarde ‘alles is mogelijk’ en als gevolg daarvan zal vrij snel de druk oplopen om als maatschappij voorwaarden te gaan stellen aan bezitters. “Prima dat je eigenaar bent van een mooie woning, maar dan moet je er wel zelf wonen.” Deze uitspraak heb je de laatste tijd waarschijnlijk al wel gehoord. Het is niet ondenkbaar dat de komende jaren wet- en regelgeving zo wordt aangepast dat iedereen in Nederland maar 1 of 2 woningen mag bezitten of afstand moet doen van woningen die niet door de eigenaar zelf bewoond worden.
Trekken we die lijn door dan blijkt de oplossing voor schaarste: effectief gebruik. Ik kan me voorstellen dat we over 15 jaar, naast woningen, nog meer materiële zaken van deze maatschappelijke voorwaarde gaan voorzien:
- Iets kan jouw eigendom worden mits je zelf actief gebruiker bent of wordt.
- Je kunt alleen eigenaar blijven mits je actief gebruiker blijft.
- Je kunt alleen eigenaar blijven mits je sociaal/maatschappelijk gebruikt (stel dat je grondbezitter bent, dan maakt het mogelijk uit wat je op of met die grond gaat doen).
Het is niet ondenkbaar dat een deel van wat nu individueel bezit is nog tijdens ons leven gemeenschappelijk bezit wordt. In het gewraakte ‘The Great Reset’ van Klaus Schwab wordt hier o.a. op gewezen. Ik weet persoonlijk niet of dat laatste wenselijk is. Met eigendom an sich is weinig mis dunkt me. Zolang het maar niet leidt tot een ongelijke machtspositie of de mogelijkheid voor een kleine groep zich in extreme mate te verrijken zonder daar nuttige arbeid voor te verrichten.
Eigenaar van een groeiend vermogen
Dat brengt me gelijk bij mijn andere punt: wat gaan we doen met de immateriële zaken? Blijft iedereen eigenaar van wat er op zijn/haar spaarrekening staat? Niemand gaat toch bepalen wat er met je vermogen moet gebeuren?
Ik kan me moeilijk voorstellen dat we in een liberale democratie ooit zo ver gaan om voor individuen te bepalen waar ze hun geld aan uit moeten geven. Samen bepalen waar iemand geld mee verdiend is ook onzinnig. Toch wil ik een lans breken om met elkaar wat meer te bepalen HOE je geld mag verdienen in dit land.
Wie hard werkt mag veel verdienen. Hopelijk zijn jullie dat met mij eens. Wie slim werkt mag ook goed verdienen. In beide gevallen natuurlijk wel op voorwaarde dat je er geen anderen mee schaadt. Natuurlijk mag iemand zijn vermogen inzetten om nog vermogender te worden. Door te investeren, risico’s te nemen etc. Echter is op dit moment rentenieren de meest lucratieve economische activiteit. Aan niets doen en profiteren van de schaarste houden mensen op jaarbasis momenteel meer aan over dan aan hun baan.
Als jij een dag hard werkt en daarvoor €100 inkomen krijgt ben je gemiddeld 38% kwijt aan belastingen en hou je dus €62 over om te besteden. Als jij diezelfde dag met een belegging €100 vermogensgroei hebt ben je tussen de 0% en 2% kwijt aan belastingen en hou je dus €98 over.
Waarom belasten we dat niet ongeveer gelijk? Waarom betaalt iemand die zwetend in de spoelkeuken staat meer belasting over de groei van z’n vermogen dan iemand die z’n huis met overwaarde verkoopt terwijl er al 15 jaar geen onderhoud aan gepleegd is?
Sterker nog: waarom belasten we inkomen uit vermogen niet net iets hoger dan inkomen uit arbeid? Moet je kijken hoeveel capabele mensen in Nederland dan ineens (meer) willen werken. Er zijn zat vacatures in het onderwijs, de zorg, de bouw en de techniek om maar eens wat te noemen.
Puntje bij paaltje
Met de roerige periode voor ons kan ik me goed voorstellen dat we als maatschappij voorwaarden gaan stellen aan bepaald bezit. Mogelijk betekent dit dat we allemaal korter eigenaar zijn van bepaalde zaken (zolang we ze gebruiken bijvoorbeeld) en dat we onteigening van grond en woning veel vaker gaan zien en misschien zelfs persoonlijk gaan meemaken.
Ik hoop zelf dat we de komende jaren gaan merken dat we vermogensgroei en erfenissen weer flink gaan belasten (in de afgelopen 120 jaar waren die nog nooit zo laag).
