Ome Joe in Europa
Deel 1: Kunnen we ons met Biden weer verschuilen onder Amerika’s defensie paraplu?
Hoewel het besef zelf nog niet is ingedaald bij zittend orang-oetan, Donald Trump, gaan de meesten onder ons er intussen wel vanuit dat Joe Biden de 46ste president van de Verenigde Staten van Amerika zal worden. Veel Amerikanen zijn daar blij mee, maar veel (ruim 47,2% van de Amerikaanse kiezers) ook niet. Sterker nog, ik durf er zomaar mijn hand voor in het vuur te steken dat een aanzienlijk groter percentage Nederlanders blij is met de winst van “Low Energy Joe” dan Amerikanen. Maar waarom is dat eigenlijk zo? Waarom zouden we hier in Nederland blij moeten zijn met een presidentschap van Joe Biden?
Puur afgaand op het fenomeen Trump is dat vrij vanzelfsprekend. Beeld jezelf eventjes Robert Jensen in als premier van dit land. En nee, dan bedoel ik niet de Jensen die ooit samen met Jan Paparazzi slechte grappen maakte op RTL 5, maar dit receptuur voor 100% geconcentreerde complot-cringe. Die wil je niet in het Torentje nee.
Nu is het echter zo dat Trump noch Biden ons landje bestuurt (en Robert Jensen godzijdank ook niet) en dus zou het me eigenlijk geen klap moeten uitmaken welke halve gare de scepter zwaait aan de andere kant van Atlantische sloot. Helaas heeft de VS nu eenmaal ‘s werelds grootste economie, ‘s werelds machtigste leger en een ongekend grote sociaal-culturele invloed en dus maakt het wel degelijk uit. Als de VS niest, dan wordt Europa verkouden, zo luidt het gezegde. Het aanstaande presidentschap van Biden gaat dus wel degelijk impact hebben op Nederland en Europa.
Ik neem echter geen genoegen met ome Joe’s vriendelijke glimlach, maar wil graag weten of zijn te verwachten beleidskoers daadwerkelijk in ons voordeel gaat uitpakken. In andere woorden, zal het beoogde buitenlands beleid van de VS na 20 januari 2021 meer of misschien wel minder in ons belang zijn dan nu het geval is? Om hier een antwoord te geven schrijf ik de aankomende weken een drieluik over de invloed van de VS op Europa en welke wending deze waarschijnlijk zal nemen na de inauguratie van Joe Biden. In dit eerste artikel ga ik in op het thema ‘defensie’, een veld waarin die invloed van oudsher bijzonder groot is. In de twee resterende publicaties zullen respectievelijk ‘economie’ en ‘cultuur’ de revue passeren.
Het trans-Atlantische breiclubje
Als ik jou zou vragen op welk vlak de Amerikaanse invloed op Nederland het grootst is, wat zou je dan opnoemen? Google, Apple, of Amazon? Een combinatie daarvan? Misschien gooi je het wel over een andere boeg en denk jij bij Amerikaanse invloed op Nederland aan Amerikaanse films, series en muziek? Misschien hou je, net als Robert Jensen, wel van een complotje en moet je denken aan de Rothschilds, obscure oliebelangen of het sinistere military industrial complex.
Dat laatste schuurt enigszins aan tegen wat ik zou antwoorden, alleen is het helaas veel minder spannend dan je misschien hoopte. Bij Amerikaanse invloed op Nederland moet ik namelijk altijd als eerste denken aan de NAVO. Wat een anticlimax he? Dat saaie trans-Atlantische breiclubje dat wel eens wat heeft gedaan in Kosovo. De NAVO, waar we met z’n allen zo lang niets meer van gehoord hebben dat het eerder een gevoel van nostalgie naar de nineties aanwakkert, dan een associatie met Amerikaanse dominantie over Europa. Hoe kan zoiets saais als de NAVO nu zo belangrijk zijn? Toch, beste lezer, is dit wel degelijk het geval. Zonder de NAVO hadden wij hier, allemaal, allang Russisch gesproken.
Artikel 5
Dat laatste is natuurlijk een tikkeltje overdreven, maar het helpt mij wel om mijn punt duidelijk te maken. Wat namelijk niet overdreven is, is dat Nederland – en het leeuwendeel van Europa – geheel van de NAVO afhankelijk is als het gaat om de verdediging van haar landsgrenzen. Voor wie even een opfrissertje nodig heeft: de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie is namelijk een militair bondgenootschap van 30 Noord-Amerikaanse en Europese landen (plus Turkije). Dat betekent dat, wanneer er één NAVO-lidstaat door een externe agressor wordt aangevallen, alle lidstaten worden aangevallen en verplicht zijn om het getroffen land te hulp te schieten (Artikel 5). Kortom, als kernmacht Rusland besluit om een Krimmetje te doen in Estland, dan haalt Tsaar Poetin zich ook de toorn van het Amerikaans industrieel militair complex op de hals. Dat risico wil je als Rusland zijnde absoluut niet nemen.
Artikel 5, daar draait het dus allemaal om. En dan niet omdat Luxemburg, Oostenrijk of zelfs Frankrijk ons in tijden van nood te hulp schieten. Nee, de kern van elke Europese verdedigingsstrategie is volledig gebouwd rondom de garantie dat de Amerikanen ons uit de penarie komt helpen als Nederland onder de voet wordt gelopen door bijvoorbeeld Tadzjikistan of Swaziland.
Defensie? Daar hebben we de Amerikanen toch voor?
Dit is zo’n fijne gedachte voor Europese leiders dat de meeste van hen (met name in West-Europa) lachend hun eigen krijgsmachten hebben laten verslonzen. Tanks? Waar hebben we die eigenlijk voor nodig? Die hebben de Amerikanen toch wel? Moet oud-minister van Defensie, Hans Hillen, hebben gedacht toen hij in 2011 besloot om alle Nederlandse tanks weg te doen.
Dat alle defensieministers van de NAVO in 2006 overeen zijn gekomen dat elk land 2% van het bruto nationaal product (BNP) uit zou geven aan defensie maakte de afgelopen 14 jaar werkelijk geen fuck uit. De Koude Oorlog was immers voorbij en de banden met de VS waren in 2006 zo sterk, dat het onder verschillende kabinetten trendy werd om de eigen defensiebegroting te gebruiken als een soort magische piñata. Jarenlang kon elke willekeurige minister, behalve die van Defensie natuurlijk, een miljoentje of een miljardje wegtrekken bij onze krijgsmacht als er geld nodig was voor zaken die veel meer stemmen opleverden dan de aanschaf van zo’n veel te dure JSF. Landsverdediging? Ben je mal! Daar hebben we de VS voor toch voor?!
Uit met de pret
Het warme bad dat de NAVO was werd echter een stuk killer toen Trump het militair bondgenootschap “obsolete” verklaarde in 2017 en bevroor toen hij tijdens een NAVO-top in datzelfde jaar geen garantie wilde geven dat de Verenigde Staten Artikel 5 zou honoreren, mocht Europa worden aangevallen. Wat hij wel deed was benadrukken hoezeer de NAVO-leden aan de oostoever van de Atlantische sloot er een potje van hadden gemaakt. Hun defensiebegrotingen zouden veel te laag zijn en de 2% norm werd maar door een paar Europese lidstaten nageleefd.
Van Trump kun je van alles vinden, maar op dit onderdeel had hij geen ongelijk. Sommige Europese krijgsmachten vormden aardige expeditielegers, gespecialiseerd in humanitaire missies, maar over het algemeen was het echt een zooitje in defensieland. Dat werd maar al te duidelijk in 2011, toen de Fransen en Britten het initiatief namen om Libische rebellen te steunen in hun strijd tegen kolonel Ghadaffi. Ik zal jullie de details besparen, maar deze beschamende vertoning om de “Europese buitengrenzen” te beschermen had nog het meest weg van een aflevering van Buurman & Buurman. De VS, die zich aanvankelijk aan de zijlijn hadden opgesteld, zagen zich al heel gauw gedwongen om in te grijpen en verder falen van Europa’s twee machtigste krijgsmachten te voorkomen.
Met zijn isolationisme, anti-Europese retoriek en onvoorspelbaarheid zorgde Trump’s beleid ervoor dat, voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog, Europese leiders niet meer voor de volle honderd procent konden bouwen op de VS wat betreft militaire samenwerking. Opeens waren het niet alleen landen als Georgië of Oekraïne die het risico liepen om door Rusland te worden binnengevallen. De discussie ging opeens ook over EU- en NAVO-lidstaten zoals Estland en Letland – waar, net als in Oekraïne, veel etnische Russen wonen en wat Moskou beschouwt als haar rechtmatige invloedssfeer. Zelfs het Zweedse eiland Gotland werd het middelpunt van speculaties over een mogelijke aanval nadat een grote Russische maritieme oefening had plaatsgevonden in de Oostzee.
De NAVO zonder de VS
De kans dat Poetin een EU- of NAVO-lidstaat als Estland gaat binnenvallen is natuurlijk heel klein. De kans dat Terschelling opeens onder de voet wordt gelopen door een amfibische landingsoperatie uit Kaliningrad is al helemaal nihil. Toch, in het uiterst onwaarschijnlijke scenario dat Poetin gekke ideeën krijgt, zijn Krim-kunstje herhaalt in Letland en de VS zegt: “zoek het maar uit!” dan hebben we, ook in Nederland, een heel groot probleem. Ik zal je vertellen waarom. De overige NAVO-lidstaten zijn zonder de Amerikanen simpelweg niet in staat om zich te verenigen en een effectieve tegenaanval te lanceren.
Daarnaast is de kans groot dat het belang van het ver weg gelegen Letland voor West-Europese lidstaten niet zwaar genoeg weegt om een oorlog met Rusland te riskeren. De kans dat Artikel 5 gehonoreerd zou worden door alle overige lidstaten zou in dit geval dus klein zijn en daar de NAVO toch al niets waard is zonder de VS, zou dit haar gegarandeerde einde betekenen. Misschien niet alleen van de NAVO trouwens. De toch al rammelende Europese Unie zou ook al haar geloofwaardigheid verliezen. Wat voor waarde hebben Europese identiteit en integratie immers als EU-burgers in Spanje niet bereid zijn om hun medeburgers in Letland te hulp te schieten?
Trump of trend?
Op basis van het bovenstaande is het makkelijk om te stellen dat Biden – die bekend staat als een levenslange trans-atlanticus – beleid zal gaan voeren dat veel meer het belang van Europa dient. Het feit dat de Franse president Emmanuel Macron hem als eerste wereldleider persoonlijk mocht feliciteren met zijn verkiezingsoverwinning is daar een eerste signaal van. Hoe gek het ook klinkt, toch betekent het niet dat ik Trump’s beleid richting Europa en de NAVO beschouw als een donker intermezzo dat we snel dienen te vergeten. Integendeel, ik ben bezorgd dat we het juist gaan vergeten onder Biden.
Trump’s NAVO-beleid, hoe horkerig hij dat ook overbrengt, is namelijk niet heel anders dan dat van zijn voorgangers. Als sinds het presidentschap van Ronald Reagan (1981-1989) is er kritiek vanuit de VS op de manier waarop Europese NAVO-leden omgaan met hun defensiebeleid en sinds president George Bush Junior (2001-2009) is het Amerikaanse belang in de NAVO zichtbaar aan het afnemen. En dat valt eigenlijk heel simpel te verklaren. De NAVO is ooit in 1949 in het leven geroepen om te voorkomen dat West-Europa onder de voet werd gelopen door de Sovjet Unie en communistisch zou worden. De Sovjet Unie bestaat al bijna 30 jaar niet meer en daarom is het strategische zwaartepunt van de VS gaan verschuiven. Eerst naar het Midden-Oosten, maar nu heel duidelijk naar de Asia-Pacific, naar China.
Europa’s strategische waarde voor de VS is daarmee aanzienlijk afgenomen. Zelfs ons aller favoriet Barack Obama maakte impliciet duidelijk dat de NAVO niet meer van levensbelang is voor de VS. Dat aanvankelijk van de zijlijn toekijken naar hoe Buurman & Buurman er een potje van maakten in Libië? Dat was een heel bewuste keuze van de Obama-regering. Waar de VS voorheen altijd het initiatief had genomen binnen de NAVO, had Obama in 2011 heel duidelijk gemaakt aan Nicolas Sarkozy en David Cameron dat de oorlog in Libië Europa’s probleem was en niet dat van de VS.
Het Trump effect
Het verschil tussen Obama en Bush enerzijds en Trump anderzijds is dat die laatste de boodschap zonder diplomatiek glijmiddel inbracht. Het gevolg daarvan is dat Europese regeringsleiders sinds 2017 en masse zijn gaan investeren in defensie en het belang van de 2% procent norm van de één op de andere dag serieus zijn gaan nemen. Opeens viel het kwartje dat Europa niet tot in het einde der tijden onder de Amerikaanse defensieparaplu kan schuilen. Europa moest op de één op andere manier haar eigen boontjes kunnen doppen in een wereld waarin ons kleine continentje niet zoveel meer voorstelt. Dat besef werd nog eens versterkt door het kersverse Brexit-debacle, een rap opkomend China, terreuraanslagen, vluchtelingenstromen, conflicten aan de buitengrenzen en een uiterst brutaal Rusland.
Ome Joe
Gezien de uiterst kritische, soms bijna agressieve, toon van Biden jegens China, kunnen we verwachten dat de Asia-Pacific het middelpunt zal blijven van Amerika’s strategische plannen. Dat betekent simpelweg dat het belang van de NAVO voor de VS ook onder hem gestaag minder zou worden. “Minder” is misschien niet het goede woord. Een meer treffende bewoording is “anders.” Wat ik daarmee bedoel is dat de VS in de toekomst niet meer zit te wachten op een NAVO waarin haar bondgenoten de kantjes ervan aflopen en gemakzuchtig uitgaan van een VS dat wel eventjes de spierballen komt showen wanneer er gevaar dreigt.
Waar de VS wel baat bij heeft is een NAVO waarin de Europese lidstaten een autonoom en capabel onderdeel vormen van die samenwerking. Eentje die in staat is om haar eigen buitengrenzen te bewaken, zonder dat de VS eraan te pas hoeft te komen. Het zou zomaar eens zo kunnen zijn dat dit één van de redenen is geweest waarom Biden niet eerst met Boris Johnson of Angela Merkel, maar met Macron aan de lijn hing na zijn verkiezing tot president-elect. Frankrijk, de enige NAVO-lidstaat dat naast de VS en Turkije ook maar een deuk in een pakje boter kan slaan, heeft zich de afgelopen jaren namelijk sterk gemaakt voor een Europa dat op militair gebied autonoom en daadkrachtig kan opereren binnen de NAVO. Macron wil zogezegd een soort van Europees leger vormen en de Amerikanen moedigen dat aan.
Kortom, qua inhoud zal het Amerikaans beleid richting de NAVO niet eens zozeer veranderen. Sterker nog, ik vind het zelfs moeilijk om, op dit onderwerp, een oordeel te geven of Biden een vooruitgang zal zijn ten opzichte van Trump. De eerstgenoemde zal ongetwijfeld een president zijn waar Europese landen beter mee door één deur kunnen gaan, maar Trump’s ondiplomatieke retoriek zorgt er anderzijds wel voor dat we ons beseffen dat we niet blindelings kunnen bouwen op de Amerikaanse defensieparaplu.
De vraag of Biden’s beleid meer in ons voordeel zal uitvallen hangt denk ik daarom af van hoe onze eigen leiders zullen omgaan met zowel de erfenis van het Trump presidentschap als met het op handen zijnde beleid van Biden. Mochten de trans-Atlantische verhoudingen weer opbloeien als vanouds, zijn deze leiders dan in staat om de harde lessen uit de Trump era te onthouden en te investeren in een NAVO waarin Europa zelfstandiger is? Niemand weet namelijk welke idioot er over vier jaar wordt uitgeroepen tot president van de VS. We doen er verstandig aan om dat in gedachten te houden en niet nogmaals te vervallen in naïeve gemakzucht.
