Ome Joe in Europa
Deel 4: de onzekere toekomst van een gespleten supermacht
“Let me be very clear: the scenes of chaos at the Capitol do not reflect a true America. Do not represent who we are,” sprak Joe Biden vorige week woensdag vanuit zijn thuisstaat Delaware. Op hetzelfde moment, enkele honderden kilometers verderop werd het Capitool van de Verenigde Staten bezet door buitenzinnige Trump-aanhangers. Het hart van ‘s werelds grootste democratie, dat al vier jaar een infarct lijkt te hebben, stond onverwachts helemaal stil.
Maar kwam deze ongekende vertoning – niet voorgekomen sinds 1812, toen Britse troepen Washington D.C. platbrandden – wel zo onverwachts? En is het inderdaad zo dat deze actie Amerika niet vertegenwoordigt? Dat dit niet weerspiegelt wie de Amerikanen werkelijk zijn?
Als je het mij vier jaar geleden zou vragen dan zou ik het met Biden eens zijn en de bestorming van het Capitool een surrealistische vertoning vinden. A glitch in the matrix. Maar zou je het mij vorige week vragen? Nou, gelukkig weet ik nog goed wat ik toen dacht. Ach ja, waarom ook niet… hoorde ik het mezelf denken toen ik beelden zag van een in dierenhuiden gehulde sjamaan die plaatsnam op het spreekgestoelte van de vice-president van het machtigste land ter wereld. Speer in de hand en de star spangled banner op zijn gezicht geschilderd. Het leek wel alsof de harde kern van de website 4chan het Capitool was binnengedrongen. Het had in ieder geval uitstekend gepast binnen mijn satirische novelle over de cultuuroorlogen.
Extremisme. Amerika’s nieuwe exportproduct?
“I wish we could say we couldn’t see it coming, but that isn’t true. We could see it coming” Aldus de president-elect een dag nadat Mr. Camp Auschwitz en consorten de “steal” hadden willen voorkomen. En met die woorden nam Biden – terecht – afstand van wat hij de dag ervoor had gezegd. De gebeurtenissen op woensdag 6 januari weerspiegelen namelijk wel het echte Amerika. Niet het Amerika van twintig jaar geleden, niet eens het Amerika van vier jaar geleden, maar wel het Amerika van nu. En hoewel ik ons meerpartijenstelsel en ons polderlandje eventjes heel erg kon waarderen op die boze nacht, gaf het me desalniettemin een akelig voorgevoel. Een voorgevoel over waar onze Atlantische buur op afkoerst, maar ook een beetje wat dat met ons Europeanen gaat doen. Want zoals ik in mijn vorige artikel schreef: Als Amerika niest, dan worden wij verkouden.
De sociaal-culturele constellatie van de Verenigde is de afgelopen vier jaar namelijk enorm veranderd en dat hebben wij in Europa ook ondervonden. Autocraten in de dop zoals Viktor Orban en de Poolse Andrzej Duda voelden zich door de verkiezing van Trump gesteund om uit de schaduwen te treden. LHBTI-vrije zones en onsubtiele pogingen van Polen om de rechtsstaat omver te hakken. De brutaliteit waarmee deze acties zijn ondernomen kunnen we niet los zien van het oranje gevaar. Ook in ons eigen Nederland hebben we het Trump-effect gezien. De werkwijze van Forum voor Democratie is hier een mooi voorbeeld van. De media? “We weten dat [..] die niet te vertrouwen zijn.” De waarheid? Dat is ook maar een mening.
Maar de Trump-tactiek die onze boreale Baudet nog het best onder de knie heeft is de subtiele flirt met extreemrechtse elementen. Een dinertje met de racistische etno-nationalist Jared Taylor? “Grondig [..] informeren” en het tot je nemen van “allerlei visies,” heet dat. Een ander mooi voorbeeld waren de krokodillentranen van Baudet toen hij werd geparafraseerd in het programma Buitenhof. Nou, vooruit Thierry. Je zei misschien niet letterlijk dat “de EU een vooropgezet plan heeft om het blanke Europese ras te vervangen door Afrikaanse immigranten.” Na eerdere uitspraken over “homeopathische verdunning” en zeggen dat je wilt leven in een land dat “dominant blank” is kan ik het presentatrice Natalie Righton echter niet kwalijk nemen dat ze je beschuldiging aan het adres van de EU zo opvatte.
Dat het extreemrechtse rot achter de plinten van zowel Forum voor Democratie als de Republikeinse partij opeens overduidelijk is geworden is echt geen toeval. Trump, die in de laatste dagen van zijn presidentschap nog het meest weg heeft van leider van de grootste sekte op aarde, heeft complottheorieën, extreemrechts gedachtegoed en alternatieve waarheden verheven tot sociaal-cultureel aanvaarde elementen. Tot op zeker hoogte ook in Europa.
Wordt dit dan onder Biden teruggedraaid? Het antwoord daarop is wat mij betreft zowel ja als nee.
De angel eruit
Laat ik beginnen met waarom wel. Hoe heftig de situatie nu ook lijkt te zijn denk ik dat Biden gedurende zijn presidentschap de angel er wel weet uit te trekken. De weinig spannende Low Energy Joe is immers een gematigde Democraat. De afschuw waarmee Democraten en gematigde Republikeinen de gewelddadige doodsrochels van de Trump era aanschouwen zal hem veel steun opleveren. Zeker omdat Biden vol inzet op verzoening van de maatschappij. De bestorming van het Capitool, de implosie van de FvD, maar bijvoorbeeld ook de ontmaskering van de Oostenrijkse FPÖ hebben het gevaar van extreemrechtse politiek voor de meeste Amerikanen en Europeanen blootgelegd.
Met het aantreden van Biden verwacht ik echter ook een heel ander pallet aan sociaal-culturele invloeden die in heftigheid wat zullen afzwakken. Zowel in de Verenigde Staten als in Europa. Vanaf het moment dat ik Trump de verkiezingen zag winnen in een café in Canada is de orange man bad hysterie namelijk oorverdovend geweest. Protestmarsen. Rellen in Oakland. De Washington Post die zijn motto verandert in “democracy dies in darkness” nog geen maand nadat hij aantrad. Trump was vanaf dag één persona non grata onder linkse Amerikanen. Met de kennis van nu kun je zonder meer stellen dat die reactie terecht bleek te zijn. Toch heeft die aversie tegen Trump, die sinds 8 november 2016 onverminderd is, zonder meer een bijdrage geleverd aan de shitshow in het Capitool vorige week.
Hier in Nederland hebben we ook de effecten van die reactie gevoeld. En zeker niet alleen slecht. De BLM-beweging en #metoo zijn bewegingen die zich niet zo krachtig zouden hebben gemanifesteerd als Barack Obama nog president was geweest. Ook is er bijvoorbeeld meer aandacht voor diversiteit op de werkvloer en klimaatverandering. Het systematische ontkennen en wegwuiven hiervan door Trump vergrootte de noodzaak om de problemen hieromtrent bij de horens te pakken.
Die aversie tegen Trump leidde er echter wel toe dat polarisatie ook te linkerzijde dikwijls doorsloeg. Cancelcultuur, het goedpraten van gewelddadigheden tijdens Black Lives Matter protesten, beeldenstormen en bijvoorbeeld het schrappen van anti-discriminatie wetten in Californië zodat men weer (positief) kon discrimineren. Of neem bijvoorbeeld de opmars van woke capitalism. Nobele en goedbedoelde idealen zoals diversiteit en inclusiviteit zijn namelijk ook gemuteerd tot protestsymbolen voor anti-Trumpisme en virtue signalling.
Bedrijven zoals H&M, Nike en Amazon, waarvan bekend is dat zij zich schuldig maken aan moderne slavernij, hebben de afgelopen jaren gretig gebruik gemaakt van dergelijke symboliek. Aanvankelijk als reactie tegen het protectionistische beleid van Trump en zijn handelsoorlog met China. Later echter ook als ethisch rookgordijn voor de consument. Apple was er bijvoorbeeld als de kippen bij om haar solidariteit met Black Lives Matter te verklaren en racisme plechtig neer te sabelen. Hoe serieus kun je dat nemen van een bedrijf dat haar telefoononderdelen laat maken door zwaar gediscrimineerde Oeigoeren in concentratiekampen? Maar zo problematisch is het tribalisme in de Verenigde Staten momenteel. Verklaar je solidair met alles dat anti-Trump is en je kan als kledingfabrikant gewoon doorgaan met het aan je laars lappen van mensenrechten.
Hoewel ik er een hard hoofd in heb dat de Biden regering woke capitalism gaat aanpakken denk ik dat er wel wat meer ruimte is voor introspectie aan de linkerkant van het politieke spectrum. Het ontbreken van een gemeenschappelijke vijand in het Witte Huis zal Democratische Amerikanen iets kritischer laten kijken naar linkse excessen. Cancelcultuur op universiteiten en mensen in toenemende mate indelen in identiteitsgroepen op basis van huidskleur en geslacht is wel degelijk iets waarover discussies moeten worden gevoerd. Ook in Nederland zullen we hier in mindere mate het effect van voelen. Op zijn minst heb ik er goeie hoop op dat onze Netflix-series (godzijdank) minder bol staan van de Trump analogieën. Of onuitstaanbare woke speeches van Hollywood acteurs die enkel hun eigen carrières ten goede komen.
De geest uit de fles
Laat er echter geen illusie over bestaan dat ik in Biden’s presidentschap een terugkeer naar het “normaal” verwacht. Trump heeft een enorm aandeel gehad in de extreme polarisatie van Amerikanen (en ook een handje in die van ons), maar hij is niet de aanstichter. De onvrede onder rechtse, conservatieve Amerikanen is een betonrot die al veel langer onder het oppervlak roert. Hele steden die in de afgelopen decennia werkloos raakten nadat Amerikaanse fabrieken naar China vertrokken. Groeiende inkomensverschillen. De financiële crisis van 2008. De eendimensionalisering van informatie door de komst van sociale media en de reactie van de traditionele hierop. Het verlies van Amerika’s dominante rol in de wereldpolitiek. Het groter wordende contrast tussen stad en platteland. De snel veranderende demografische samenstelling van de Verenigde Staten.
Dit zijn de daadwerkelijke wortels van de onvrede in de deplorabele hoeken van de Verenigde Staten. De Democratische en Republikeinse Partij hebben deze problemen in de jaren voorafgaand aan Trump te weinig serieus genomen. Typerend was Hillary Clinton’s onverschilligheid richting de traditionele Democratische achterban in Michigan, Ohio, Pennsylvania en Wisconsin – de zogeheten Rust Belt toen ze het opnam tegen Trump in 2016. Ze nam niet eens de moeite om in deze staten (Ohio uitgezonderd) campagne te voeren in de overtuiging dat deze blue wall wel voor haar zou stemmen. Met desastreuze gevolgen.
Nu is het te laat. De geest is uit de fles. 45% van de Republikeinse kiezers verklaarde zich solidair met de bestorming van het Capitool. Dat betekent kort door de bocht dat bijna een kwart van de Amerikaanse kiezers een staatsgreep tegen Biden zou steunen. Een dergelijke overtuiging verdwijnt niet over een paar maanden.
Dat Biden de relschoppers tot “binnenlandse terroristen” heeft verklaard is terecht. Het is echter zeer de vraag of de keiharde beschuldigingen van de Democraten Trump aanhangers niet nog verder van hen afduwt. Het verleden heeft ons geleerd dat de-nazificatie in Duitsland en de-ba’athificatie in Irak averechts werken. Het meedogenloze ostracisme van alles en iedereen die zich met Saddam Hoessein inliet is zelfs randvoorwaardelijk gebleken voor de opkomst van Islamitische Staat. Laat dat een waarschuwing zijn. Nu de Republikeinse Partij op zijn gat ligt en Trump monddood is gemaakt hebben zijn meest extreme aanhangers weinig middelen om zich effectief te organiseren. Het extremisme en de onvrede onder deze 35 miljoen kiezers verdwijnt daar echter niet mee. Zoals ik al zei: Trump is niet de oorzaak. Trump is slechts het symptoom, maar wel het symptoom dat de geest uit de fles heeft laten ontsnappen.
Voor een Amerika dat een uiterst onzekere toekomst tegemoet gaat onder de perikelen van COVID-19, een economische crisis van ongekende omvang en een slinkend belang op het wereldtoneel hou ik mijn hart vast. Wie weet wat er zich in de aankomende decennia in de Verenigde Staten zal afspelen. Hopelijk was de bestorming van het Capitool een wake-up call voor ons Europeanen om ons definitief te ontkoppelen van de Verenigde Staten. Trump zullen we hoogstwaarschijnlijk niet meer terugzien in het Witte Huis, maar niemand weet wie of wat zijn fakkel overneemt. We kunnen ons lot simpelweg niet meer in de handen leggen van een met de dag instabieler wordende Verenigde Staten. Want, als Amerika niest worden wij verkouden. Dus beter bedenken we een goed werkend vaccin dat ons daartegen beschermt.
