Hoe lang gaat het duren voor wij online anonimiteit opgeven?
Onze online identiteit blijft veranderen
Soms heb ik zo’n moment dat ik ineens heel bewust stil sta bij wat ik zie. Er komt dan een gedachtereeks op gang die niet meer te onderdrukken is. Misschien herken je dat wel.
Ik had dit laatst toen ik op een website wilde inloggen en me erg bewust werd van een woord dat ik vroeger dagelijks tegenkwam. Gebruikersnaam. Ineens volle focus op dat woord: gebruikersnaam.
Mijn eerste gedachte was: wat stom eigenlijk dat ik nooit meer een unieke naam kies. Al snel bedacht ik mij dat ik er inmiddels van uit ga dat mijn e-mailadres wel voldoende is om snel ergens iets te kunnen lezen of kopen. Sterker nog: de meeste moderne sites vragen enkel e-mailadres of telefoonnummer om in te kunnen loggen. Dat een gebruikersnaam niet vaak meer gevraagd wordt is ook logisch, want als het een profiel is wat daadwerkelijk door anderen bekeken wordt vind ik het wel prettig als ik herkenbaar en menselijk ben. Dus dan is mijn emailadres of telefoonnummer met mijn echte naam en foto snel ingevuld. Tegelijkertijd kan ik me niet voorstellen dat ik vroeger mijn echte naam had ingevuld om te in te loggen bij Battlefield of World of Warcraft. En een emailadres met mijn echte voor- en achternaam kwam pas aan bod toen ik die ‘professioneel’ ging gebruiken voor het ontvangen van loonstroken bijvoorbeeld.
Al snel moest ik denken aan een podcast die ik jaren geleden luisterde over de eerste jaren van het publieke internet. Naast militairen en wetenschappers was er een derde groep direct erg actief in het door ontwikkelen: de libertariërs. Deze cowboys hadden in het wereldwijde web hun nieuwe wilde westen gevonden. Geen controle en geen bemoeienis door anderen. Doen wat je zelf wilt zonder dat iemand je dwars kan zitten. Zij hadden de hoop dat het internet zich zou blijven ontwikkelen zonder enkele overheidsbemoeienis. Als netwerk waarin mensen volledig vrij, op basis van vrijwilligheid en ongecontroleerd hun gang konden gaan. Het was de Libertarische droom.
De belangrijkste voorwaarde voor deze absolute vrijheid? Absolute anonimiteit. Iedereen had zelf de keuze om op elke plek een andere naam of identiteit aan te nemen. Die keuze maakte je met je gebruikersnaam. Het grootste hackerscollectief ter wereld heet niet voor niets Anonymous. Vernoemd naar de standaard benaming voor wie geen gebruikersnaam had opgegeven op forums als 4Chan in de “00’s”.
De ‘default’ online identiteit was jarenlang was dus letterlijk anoniem. Bedenk dat we het toen in de fysieke wereld nog erg handig vonden om al onze adresgegevens en telefoonnummers met z’n allen samen te brengen in een groot boek. Nieuwe versies hingen regelmatig in een krakerig goedkoop plastic tasje aan je voordeur, remember?
Door desinformatie en diefstal onze digitale naïviteit kwijt
Nu het (publieke) internet bijna 30 jaar wordt hebben we die anonimiteit al behoorlijk afgebouwd. Voor contact met de overheid en financiële instellingen gebruiken we inmiddels DigiD. Anoniem een internetrekening openen kan al jaren niet meer en in algemene zin zijn we ons er goed van bewust dat onze digitale uitingen niet vluchtig, maar voor het leven zijn.
De neiging om juist online onomstotelijk en correct identificeerbaar te zijn neemt in mijn beleving snel toe. Naar vrienden, collega’s en familie is dat belangrijk om te voorkomen dat scammers, phishers en andere nare figuren zich zomaar voor jou uitgeven. Naar anderen doen we dat om zeker te weten dat we de diensten en producten die we online gebruiken of bestellen ook echt bij ons terechtkomen.
Het is een glijdende schaal waar ik me ineens enorm bewust van ben geworden. Zo vrij als het was, zo definitief en belangrijk is het geworden. Merijn laat in zijn blog over de rol van informatie in de oorlog goed zien hoe kwetsbaar we zijn nu vrijwel alle informatie over de digitale snelweg wordt verzonden en verkregen. Die online wereld die het ook mogelijk maakt voor hobbyschrijvers zoals hij en ik om ons eigen publiek te bereiken. Die wereld met platformen die er om bekend staan inmiddels gigantische escalerende echokamers en bubbels van gelijkgestemden te creëren. Die wereld waarin experts en wetenschappers moeite hebben hun kennis over te brengen tussen het geschreeuw van complotdenkers, wappies, opinie- en druktemakers.
We zien wat er op sociale media kan gebeuren als @ForumHenk456 een precisiebombardement van links, likes en lelijke comments kan uitvoeren op een willekeurig publiek figuur. Zonder dat dit tot repercussies leidt voor de zender in kwestie. Natuurlijk kun je actief een account blokkeren en na de zoveelste doodsbedreiging zal elke bestuurder of politicus dat in Nederland ook wel structureel doen, maar helaas kan de boze burger of raaskallende Rus achter dit account binnen 3 minuten weer vol op het orgel onder @Dutchpatriot891. Een nieuw emailadres aanmaken en door, hoppa.
Wat bereiken we met anonimiteit op sociale media? Hoe veel menselijker gaan we ons gedragen als alles wat we daar zeggen, vinden en delen herleidbaar is naar onszelf? Precies zoals in het fysieke leven. Wat je over straat naar je buurvrouw d’r hoofd slingert kun je nooit meer ‘verwijderen’ en als dat tot tranen en stress leidt bij de ontvanger heb jij je daar terecht voor te schamen en is schuldgevoel of empathie op z’n plaats. Waarom hoef je daar geen verantwoordelijkheid voor te nemen als je diezelfde buurvrouw online kapot gemaakt hebt onder de naam @dyor78scientistUtka?
Anonimiteit geeft narigheid
Hoeveel meer gewicht heeft elk digitale stem als daar ook een uniek en authentiek geluid achter zit? Sywert van Lienden was online erg aanwezig en kreeg daarmee zomaar de diefstal van z’n leven voor elkaar. We kunnen het wel een ‘deal’ noemen, maar dat was het niet. De beste man heeft kwaadschiks de overheid in een crisissituatie pootje gelicht. Was hem dat gelukt als @ForumHenk456? Nee, dacht het niet. Zelfs niet als hij dan ruim het dubbele aantal volgers had gehad (120.000). Toch kan het goed zijn dat onder de ruim 59.000 volgers van de echte Sywert veel niet zo echte trollen zitten. Misschien heeft hij ooit de portemonnee wel getrokken om zijn online statuur flink op te poetsen met duizenden nepvolgers.
De anonimiteit geeft de Russen de kans om onze maatschappij van binnenuit te ontwrichten en dat is letterlijk levensgevaarlijk. De anonimiteit maakt online diefstal en fraude erg makkelijk. De anonimiteit maakt het ook mogelijk om mensen digitaal in het gezicht te tuffen terwijl je daar op straat beleefd het gesprek mee aan zou gaan. Ik kan me niet voorstellen dat we over een paar jaar deze mogelijkheden nog bieden in onze digitale Westerse samenleving. Doe online ook maar gewoon normaal en blijf lekker jezelf. Dat is gek genoeg.
Wat zijn de bezwaren tegen het opgeven van die anonimiteit?
Natuurlijk is er het argument van de privacy. Alleen zijn wij als onbehaarde apen gemiddeld niet technisch genoeg om die zelf te kunnen beschermen (met jouw IP, e-mailadres, openstaande apps, online zoekgedrag, geolocatie, metadata over jouw software en apparaat geef je alles al weg zonder daar zelf iets tegen te kunnen doen). Wij, als bezorgde burgers, moeten een web 3.0 afdwingen waarbij privacy by design wordt geregeld. Zodat wij zelf bepalen met wie wij welke gegevens delen en zonder ons handelen er geen enkele informatie kan worden vergaard. Denk hierbij aan herstructurering van het internet zodat iedereen z’n eigen data host. Gelukkig is de man die ons 30 jaar geleden het WorldWideWeb gaf precies daar mee bezig. Als wij zelf bepalen aan wie wij ons online paspoort laten zien en voor hoe lang (net als in het echt) dan is privacy geen issue meer en kan identificatie juist een waardevol criterium zijn voor online deelname.
Dan is er nog het argument van dwang door de overheid (kom er maar in met je social credit door de deep state-complot). Juist omdat er op grote schaal misbruik wordt gemaakt van digitale anonimiteit worden onze instituties steeds meer gedwongen de samenleving daar tegen te beschermen. Van cyberwarfare, cybercrime, beïnvloeding van het publieke debat tot het online pesten. Onze generaals, agenten, politici en leraren hebben er allemaal hun handen vol aan. Van het leger tot het onderwijs, alle pijlers in onze maatschappij zijn hier inmiddels structureel mee bezig. We blokkeren het liefst DDOS-aanvallen uit Sint Petersburg en ouders onder de naam @anoniemeluizenmoeder uit de klassenappgroep.
Dit is volgens mij geen politiek probleem wat enkel bij de overheid ligt, want het is veel groter dan dat: het is maatschappijbreed. Onze overheid speelt een cruciale rol als dragende kracht achter onze infrastructuur, maar heeft een duidelijke richting nodig vanuit de maatschappij. Richting die wij kunnen geven. Richting die we ook van onze politici moeten verlangen.
Wat moet er dan precies gebeuren?
Jij en ik moeten heel snel na gaan denken over hoe we het straks precies willen hebben. Dat we voor 2030 al volledig identificeerbaar zullen zijn in het digitale deel van ons leven staat voor mij vast. Hoe dat wordt vormgegeven hebben we de komende 2-3 jaar nog heel veel invloed op als maatschappij.
